گزارش سومین نشست تخصصی آکادمی هدی (قسمت اول)

دکتر پویافر: مهم ترین ویژگی اربعین نسبت به سایر زیارت ها، میزان فراوانی خدمات خیر به زائران است.

زیارت اربعین، میلیون ها نفر از شیعیان را از اقصی نقاط جهان به شهرهای زیارتی در عراق می کشاند و تجمعی کم‌نظیر ایجاد می‌کند. در آستانه اربعین حسینی و مراسم پیاده روی اربعین حسینی آکادمی هدی بر آن شد که از دیدگاه متفاوتی به اجتماع بزرگ نگاه کند. موضوع مغفول در این باره  “بازنمایی اربعین در رسانه” بود که در سومین نشست تخصصی با حضور دکتر محمدرضا پویافر ، عضو هیئت علمی دانشگاه امین، و حجه الاسلام سعید اصفهانیان ، مدیر موسسه مطالعات راهبردی اصحاب الحسین، مورد بررسی قرار گرفت.

بازتاب رسانه ای اربعین

در ابتدا دکتر پویافر صحبت خود درباره بازتاب رسانه ای اربعین اینگونه شروع کردند :« آنچه که مسلم است این است که تصویر اربعین در میان رسانه‌های جهانی بسیار مغفول است و به نظر می‌رسد اراده‌ای در آن وجود دارد. من دوستانی دارم که ایرانی و پژوهشگر علوم اجتماعی هستند و اروپا زندگی می‌کنند آنها گواهی می‌دهند در زمانی که ایام اربعین فرا می‌رسد معمولا رسانه‌های اروپایی تلاشی نمی‌کنند که این تصویر را مطرح کنند. از سمت مقابل برایمان قابل درک است تقلای شاید بیشتر از حد میانگین قابل انتظاری که رسانه‌های داخلی ما دارند برای این که اربعین را بازنمایی کنند اگر با دید همدلانه نگاه کنیم خب بلاخره شما مفهومی را دوست دارید که میبینید هیچ کس در دنیا به آن توجه نمی‌کند و شما احساس می‌کنید که باید بیش از این معرفی شود و آن آیین زیارتی که شما دوستش دارید به اسم اربعین و مقصد آن زیارت یعنی امام حسین(ع) و این میزان تلاش رسانه‌ای برای بازنمایی کردن آن قابل درک است. در رسانه‌های داخلی تقلای زیادی بخصوص در ایام نزدیک شدن به پیاده‌روی اربعین در طول سال البته مقداری با غلظت کمتر وجود دارد که قابل درک می‌باشد منتها بعد از اربعین هم در قالب بعضی نمایشگاه‌های عکس و جشنواره‌هایی به این مناسبت امروزه در حال تقویت است و یا جایزه جهانی اربعین که هفتمین دوره آن برگزار شد تلاش می‌کند بخشی را برای فیلم و عکس هم بگنجاند و این تلاش از این جهت قابل درک است و بنابراین ما دوشکل نامتوازن داریم که یکی از آن برای جبران خلا بخش دیگر تلاش می‌کند که پیاده‌روی اربعین را معرفی کند.»

دکتر پویافر درباره نوع پرداختن رسانه به اربعین افزود:« همایش بین‌المللی اربعین که اخیرا در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار گردید که به لحاظ کیفیت و مقالات آن همایش بهتری نسبت به گذشته بود. موضوع سخنرانی بنده در آنجا ارزیابی انتقادی پژوهش‌های اربعین بود، با این نتیجه‌گیری که آنچه در عمل به اسم پژوهش‌های اربعین می‌بینیم چیزی شبیه به مفهوم ژورنالیسم پژوهشی است به این معنا که بسیاری از کارهایی که به اسم پژوهش تعریف می‌کنیم گویی شبیه به محتوای ژورنالیسمی می‌شود یعنی پر از گزاره‌های عاطفی است که حتی اگر استاد جامعه‌شناسی دانشگاه بزرگ ما که اربعین را روایت می‌کند با جملات عاطفی بدون حضور حتی یکبار در اربعین عرضه می‌شود که اربعین بزرگترین اجتماع بشری است یعنی توصیفاتی که پشت آن هیچ داده‌ای نیست و مطلق آن هم درست نیست و به این طریق تولید کار می‌کنیم و همین‌ها مبنای رسانه‌ای می‌شود که ذاتا با فعالان رسانه‌ای و کار خبری تغذیه می‌شود و هم خودش را متکی به آن چیزی می‌کند که ارجاع می‌دهد و به آن پژوهش‌های انجام شده می‌گوید! لذا در عمل حتی کار رسانه‌ ما هم خیلی حرفه‌ای نیست البته حوزه فعالیت بنده رسانه نیست اما به طور حسی اگر قرار بود کار حرفه‌ای صورت بگیرد باید می‌توانست بدون اینکه در واقع فقط متمرکز به جنبه‌های خیلی ساده پیاده‌روی اربعین و یا اگر به پیاده‌روی اربعین می‌روید چه لباس و خوراکی همراه داشته باشید، به چیزهای دیگری بپردازند. بنابراین اگر هم در مورد پیاده‌روی اربعین شبکه رادیو یا تلوزیون  نشست برگزار می‌کند در باب عظمت آن است! بیشتر از این نیست. در صورتی که باید کمی به این سمت برویم زیرا هنر رسانه ما این خواهد بود که بتواند آنهایی را که اربعین را نمی‌شناسند یا تا حدودی فقط اسم آن را شنیده‌اند ولی علاقه‌ای به آن ندارند و یا از جماعتی که به اربعین می‌روند، تنفر دارند روی آنها مقداری و یا اپسیلون تاثیری بگذارد که می‌تواند در زمینه کم کردن تنفر باشد یا انگیزه دادن به آن فرد باشد که تفکر کند اربعین چیست. حوزه من در درجه اول جامعه‌شناسی دین است در فعالیت‌های کیفی که اخیرا انجام داده‌ام و پایان‌نامه‌هایی که راهنمایی کرده‌ام مکرر این را می‌شنوم که مخاطب جامعه امروز ما بخصوص طبقه جوانان به ما می‌گوید که بیشتر از این که به دین به معنای کلاسیک فکرکنیم به یک دین اخلاقی ـ انسانی می­اندیشیم به یک جور انسانیت فکر می‌کنیم و این را دوست داریم و برایمان مقدم است نسبت به دینی که برای آن مناسک مقدم است ما با این شکل فعالیت رسانه‌ای‌ دین به معنای مناسک را ترویج می‌کنیم تا این که دین به معنای اخلاق انسانی را ترویج کنیم. در صورتی که حضرت رسول (ص) می‌فرمایند: من برای تکمیل مکارم اخلاقی به سوی شما آمده‌ام.»

• نوع مواجهه با اربعین در رسانه

حجت الاسلام اصفهانيان درباره نوع پرداختن رسانه به اربعين بيان کرد: «نوع مواجهه ما با اربعين عالمانه‌ نيست بلکه مواجهه حسي و عاطفي است، علي رغم اينکه ابعاد باطني اربعين به شدت عالمانه، حکيمانه و هوشمندانه در جهان طراحي شده است. متولي آن هم نه کشور ايران است، نه کشور عراق و نه مردم و مسولين هستند، بلکه متولي اربعين حسب مطالعات معرفتي، خود خداوند متعال است. و دقيقا در شرايط و زمانه‌اي که شوراي روابط خارجي امريکا در سال ۱۳۸۸ جنگ سي ساله مذهبي در خاورميانه را مطرح مي‌کند و داعش را هم شروع اين ماجرا مي داند، دقيقا از همان سال، خداوند متعادل يک جريان وحدت بخش و الفت قلب را در عالم با محوريت اربعين شکل داده است. و اگر ابعاد الهي پديده با محوريت متون معرفتي و ديني و قواعد و سنن الهي مبناي مطالعه ما باشد، ما با اربعين به گونه ديگري رفتار مي‌کنيم، اما وقتي از اين زاويه ورود نمي‌کنيم در يک فضاي حسي و عاطفي به جلو مي‌بريم و طبيعتا تحليل قواعد فکري خودمان را پديده الهي تحميل مي‌کنيم!

من در نگاهي که دارم اربعين را پديده الهي و آيت عظيم و پر قدرت به سمت جامعه مهدوي مي‌دانم. مباني هم در اين زمينه بسيار وجود دارد که مي‌توان به آن ورود کرد. بنده با اين مبنا صحبت مي‌کنم. صرفا از فضاي مطالعه ميدان حرف نمي‌زنم، از فضاي مطالعه نصوص در تطبيق با ميدان حرف مي‌زنم. اگر با اين نگاه ورود بکنيم، تبعا بايد بيش از آن که راجع به اربعين حرف زده بشود، اتفاقات درون پديده رصد شود! پيامبر اکرم (ص) نسبت به پديده‌هاي الهي و اتفاقات داراي جذبه و کشش مي فرمايند: «ان في ايام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها» يکي از فضاهاي مبنايي که در مطالعات اربعين مبتني بر آن حرکت مي‌کنيم اين جنس متون هستند که خود يک سازمان ايجاد مي‌کند! با توجه به فرموده پيامبر اکرم (ص) که «در روزگار شما کشش هايي است آگاه باشيد…»، مرحوم آيت الله حق شناس (ره) به نقل از استادشان مرحوم آيت الله العظمي بروجردي مي‌فرمودند: براي بعضي از افراد سالي يک کشش و جذبه است، براي برخي ماهي و براي برخي هفته‌اي و  برخي ديگر روزي! و براي من کشش‌ها در هر روز است. بدينگونه برداشت گذشتگان وخوبان ما از ادوار گذشته اين بود که اين کشش‌ها نهايتا کشش فردي است. اينک بعد از هزار و اندي سال خداي متعال کشش‌هاي جمعي را به شکل گسترده شروع کرده که يکي از آنها در اربعين است. يک جذبه بسيار قدرتمند که خود از پايه‌هاي مطالعاتي اربعين است. مطابق با فرموده پيامبر مي بايست رصدگر باشيم! ما در مواجهه با اربعين اساسا رصدگر نيستيم ما مي‌خواهيم حرف بزنيم و قاعده و سنت خودمان را تحميل کنيم! هرکسي از کشور خود، سنت‌ها و باورهايش را در اربعين تحميل مي‌کند! پس از رصد، قوه عاقله و فضاي تحليلي مطرح مي‌باشد به اين معنا که داده‌ها را علاوه بر رصد، پردازش کنيم. و سپس «تعرضوا لها» خود را وارد اين فضا و همراه سازي کنيم. کار رسانه طبق اين سازمان چهارگانه‌اي که پيامبر اکرم (ص) قرار مي‌دهند پس از رصد و تحليل است.

اگر بگوييم اتفاقي که در اربعين مي‌افتد صرفا شيعي است و يا اسلامي به خطا رفته‌ايم. مي بايست در نگاهمان تجديد نظر کنيم. آن تعبيري که در زيارت اربعين از امام صادق (ع) مطرح است که «بذل مهجته فيک ليستنقذ عبادک من الجهاله و حيره الضلاله» اين تعبير تا قبل از دوران ما به گونه‌اي فهم مي‌شد امروز و پس از اربعين هاي جديد به گونه ديگري. دست‌گيري اباعبدالله از عباد خدا منوط به فضاي شيعه و سني نيست. امروز شما مي‌بينيد که اربعين شامل ظرفيت اسلامي و کمي ظرفيت اديان و مقداري هم ظرفيت خارج اديان است جامعه اخلاقي و مدعيان عبوديت را هم مي‌بينيد با اينها مواجه شده‌ايم. در اربعين کسي را مشاهده مي‌کنيد که مي‌گويد پيغمبرم مسيح (ع) و امامم حسين(ع) است! اين سبک دين‌داري عجيب است! و يا فردي مي‌بينيد که سکولار است، عقيده دارد که اربعين فرصتي براي تنفس و زيست به او مي‌دهد! بنده در کربلاي معلي با حضرت آيت‌الله محمد‌تقي مدرسي گفتگويي داشتم. ايشان مي‌گفتند جمعيتي به منزل ما آمدند که هندو بودند. مي‌گفتند: به آنها گفتم حالا که به اربعين آمده‌ايد از موضع قدرت خودتان استفاده کنيد تا کشتار روآندا متوقف شود زيرا کار صحيحي نيست و مظلوم کشي است. يکي از آنها با ادبيات از بالا به پايين ـ که بعدها با جستجو و بررسي متوجه شديم که او يکي از سيزده خداي هند است و سيصد ميليون بنده داردـ گفت من هر سال در اين ايام حاضر مي‌شوم و  از حسين شما انرژي دريافت مي‌کنم. شما از اين طيف افراد را در اربعين مشاهده مي‌کنيد! لذا متناسب با اين طيف و فضا نمي‌شود گفت راهپيمايي اربعين صرفا براي شيعه است. با توجه به متن زيارتي اربعين و تطبيق با ميدان، راهپيمايي اربعين دستگيري امام احرار براي جامعه انساني و بشري در دنياي مدرن امروز است، يعني در مواجهه با جريان شيطان زدگي و تمدن شيطاني که امروزه بشر را به انحراف مي‌کشد.»

• وجه تمایز اربعین با دیگر رویدادهای مذهبی

دکتر پویافر درباره وجه تمایز اربعین با دیگر رویدادها و مناسک مذهبی اظهار داشت:« ولی اول باید مطالعه کنیم که چه زیارت‌هایی در دنیا هستند که مسیری مشخص و قابل توجهی را زائر با پای پیاده می‌رود و مهم‌ترین آنها کدامند و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با اربعین دارند. در این مقایسه پیشاپیش باید به این موضوع می‌پرداختیم که معیار ما برای مهمترین زیارت‌ها چیست؟! زیرا باتوجه به حوزه مطالعات زیارت که بخشی از آن مطالعه اجتماعی زیارت است یعنی آنچه که جامعه‌شناسی دین و کمی روانشناسی دین و یا انسان شناسی دین و به اصطلاح مردم شناسی دین به آن می‌پردازد که عموما مطابق با این مطالعاتی که در دنیا وجود دارد تخصیصی به پیاده‌روی داده نشده است اگر از کسی سوال شود که علاوه بر اربعین چه زیارت دیگری مانند آن می‌شناسد سانتیاگو را معرفی می‌کند بیشتر این را به عنوان زیارت می‌شناسند که البته پیاده‌روی دارد! که از مبدا تا ۸۵۰کیلومتر مسافت را فرد طی می‌کند. با بررسی هایی که انجام دادیم به مجموعه‌ای از شاخص‌ها رسیدیم که مثلا فرض کنید یکی از آن اهمیت برای  پیروان آن دین است برای مثال سانتیاگو جمعیت زائر زیادی ندارد ولی برای مسیحیان کاتولیک بسیار مهم است حتی جمعیت آن به مراتب کمتر از جمعیت زیارت فاطیماها و گوادالوپ را دارد که معمولا کمتر از یک میلیون نفر هستند ولی اهمیت زیادی دارد به دلیل این که مقصد زیارت سمت جیمز است،که یکی از حواریون مهم حضرت مسیح(ع) بوده است. یا کوم میلای زیارت هندوها که بسیار قدمت دارد. و یا جمعیت و مقصد مهمی که اکنون هم اهمیت دارد مانند فرانسیژن‌ها که به کلیسای سن پیتر ختم می‌شود و مقصد آن یکی از حواریون است. شش زیارتی که پیاده‌روی دارد از جمله در شرق دور شیکوکو که یک دور کامل جزیره را با  ۸۸ معبد زیارت می‌کنند. این هفت زیارت را یعنی شش بعلاوه یک را مقایسه کرده‌ایم به عبارتی چهارتا از مسیحیت بودند و فرانسیژن‌ها، سانتایگو با فاطیما گوادالوپ و شیکوکو در ژاپن و کوم میلای هندوها و اربعین مسلمان‌ها. در نتیجه این مقایسه برای مثال کوم میلا اگر به طور مطلق در نظر بگیریم شاید بزرگترین اجتماع بشر است که بعضی‌ها اجتماع دینی هم به آن می‌گویند. که تا ۱۲۰میلیون نفر روایت شده است. که البته آن کومبه بزرگ هر ۱۲ سال یکبار اتفاق می‌افتد که در یک دوره زمانی سه الی چهار ماهه رخ می‌دهد. در دوره‌های دیگه کومبه‌های کوچکتر برگزار می‌شود که جمعیت کوچک آنها هم گاهی اوقات تا۴۰الی ۳۰میلیون نفر می‌رسد. و پیاده‌روی اربعین زیارت حرم مقدسی است که در طول سال آن حرم زیارت می‌شود اما پیاده طی کردن این مسیر به شکلی که در اربعین شدت دارد در دوره‌های دیگر سال ممکن نیست. در ایام دیگر همممکن است کسی پیاده برود اما بسیار کم است. بنابراین مثلا گوادالوپ و یا فرانسیژن‌ها در طول سال طی می‌شود اما سانتیاگو از ۲۵الی۱۵ ژوئیه برگزار می شود که هر پنج سال یکبار که سال مقدس می‌شود برگزار می‌گردد و یا در کوم میلا در طول چهار ماه برگزار می‌گردد. مطابق جمعیت روایت شده برخی از آنها در طول سال است برخی هم در مدت زمان محدودتر مانند کوم‌میلا که چهار ماه و سانتیاگو ده روز و اربعین که تا یک ماه هم ممکن است باشد. از این رو جمعیت زائر کربلا در طول سال خیلی بیشتر از بیست الی سی میلیون نفر است. از طرفی اگر بگوییم بر اساس جمعیت زائر در محدوده مشخصی از زمان یعنی تقسیم بر روز کنیم و آن اجتماع هم سالانه باشد شاید اربعین بتواند یکی از اولین‌ها باشد. اما مساله این است که به نظر من نباید جمعیت را اصل قرار بدهیم زیرا بر اساس این قیدها باید بگوییم زیارت هر ساله که پیاده طی بشود در این مدت زمان کوتاه مثلا اربعین است ولی نه بصورت مطلق! اما وجه تمایزی که در این ویژگی‌ها دیده شد علاوه بر شبات‌ها که همگی آنها حرکتی به سمت مانند آنچه که اربعین می‌بینیم نوعی اخلاق متعالی و مهر و صلح و نوعی آرامش است. اجتماعی از این موارد انسانها را دعوت به مشارکت در این حس می‌کند حتی اگر دین‌دار نیستند همانطور که ما اکنون از اروپایی‌ها دعوت می‌کنیم که در اربعین شرکت کنند و این پیام را با خود ببرد و منتقل کند. همه اینها با وجود اشتراکات و جمعیتی که گاهی اوقات از اربعین بیشتر دارند یک چیز را خیلی کمتر از اربعین دارند که مبنای کار کتاب آیین نیکی بود یعنی تراکم شدید خدمت به زائر! یعنی در عموم موارد در پیاده‌روی‌های زیارتها‌ی مختلف نذوراتی وجود دارد ولی بطور کلی جنبه اقتصادی لحاظ و تعریف شده است، که مقداری دولت کمک می‌کند عده‌‌ای باید هزینه کنند وآنهایی که مشکل مالی دارند، پیاده می‌روند. در سایت‌های اروپایی که بعنوان اقتصاد گردشگری تعریف می‌شود برای مثال در سایت سانتیاگو گزینه‌هایی برای کم کردن هزینه لحاظ شده و به شما مکانهای ارزان قیمت معرفی می‌کند. ولی اولین چیزی که شما از زائر اربعین در بازگشت از کربلا می‌شنوید غیر از ذات زیارت این است که عراقی‌ها بسیار خالصانه خدمت می‌کردند که این موضوع متمایز است با تمام زیارت‌هایی که در دنیا وجود دارد. لذا باید هسته مرکزی و تمرکز و تاکید بر این باشد نه جمعیت.در واقع پر جمعیت ترین زیارت پیاده روی که هرساله برگزار می­شود، اربعین است اما در کل زیارت های پیاده به طور مطلق در تمام سالها پیاده روی اربعین پر جمعیت ترین نیست.»

• علت عدم انعکاس رویداد اربعین در رسانه های جهان

حجه الاسلام اصفهانيان درباره علت عدم انعکاس رويداد اربعين در رسانه هاي جهان توضيح داد: «در فضاي جهاني با مجموعه هاي‌ منقطع از هم مواجه نيستيم. جبهه شيطاني امروز در بالاترين درجه قدرت خود قرار دارد. دويست سال است که نظامات مربوط به خود را ساخته و از آن رونمايي کرده است. جبهه شيطاني در پشت عرصه جريان ماسوني است و آن هم، پشت عرصه جريان صهيونيست و او هم پشت نظامات جهاني. ما با شبکه قدرتمندي مواجه هستيم که بخشي هوشمندانه و بخشي هم نا‌آگاهانه، اهداف فضاي شيطاني را پيش مي‌برند. اگر به اين منطق قائل نباشيم، يعني قرآن را تلاوت کرده‌ و عبور کرده‌ايم. بدين معنا که ما به داشته‌هاي قرآني باور نداريم.

وقتي برخي از آثار بي‌بي‌سي فارسي را تحليل مي‌کنيم مي‌بينيم ـ به عنوان يکي از مراکزي که نسبت به اتفاقات و پديده‌ها بسيار حساس است و در بطن جامعه اسلامي و شيعي بسيار نفوذ دارد حتي در کشور خودمان از موضوعاتي که ما اطلاع نداريم آنها خبر دارند، لذا بي‌بي‌سي فارسي ـ مغز جريان را به خوبي مطالعه کرده است و فهميده که اين فضا به چه ميزان قدرتمند است. بنابراين شما مي‌بينيد در برخي از برنامه‌ها به شدت در مواجه با مولفه‌هاي اصلي پديده واکنش نشان داده، يعني موضوع وحدت، موضوع قدرت، امنيت و رافت. بعضي از برنامه‌هاي بي‌بي‌سي را که رصد کرديم متوجه شديم که بر اين‌ها تمرکز کرده؛ درمقابل وحدت اربعيني، تفرقه افريني را معرفي کرده که اربعين جرياني تفرقه آفرين ميان اهل سنت و شيعه است. در مقابل قدرت اربعين، تعبير قدرت خطرناک را بکار مي برد. زماني که جهنمي را داعشي‌ها ايجاد کرده بودند، خود حضور اربعين، امنيت ايجاد مي‌کرد. در بعضي از آثار بي‌بي‌سي مشاهده مي‌کنيد که مي‌گويد اربعين به دليل انفجارات نا امن است! کدام انفجار؟! و يا تصاويري پخش مي‌کند که اين ادعا را اثبات کند. در مقابل جريان رافت اربعين، حرف از خشونت اربعين مي زند، تصاوير قمه زني را پخش مي‌کند. به عنوان خشونت اربعين و فراتر از بحث قمه‌زني، موضوع شهادت طلبي را مصداق خشونت بارز اربعين مطرح مي‌کند! جرياني که اين گونه اربعين را بيان مي‌کند و اين چهار مولفه را به اين صورت معرفي مي‌کند مشخص است که هسته مرکزي اين پديده را به خوبي شناخته است؛ هسته مرکزي اين پديده وحدت، رافت، امنيت و قدرت است و آنها به دنبال نقطه تقابل با اين موارد مي‌گردند. بنابراين جريان مقابل جرياني ناآگاه نيست.

بخشي از فضا اين گونه است و بخشي هم سعي کرده با بايکوت از جريان اربعين عبور کند. البته اين ماجرا تا سال ۹۷ شديد بود، و بعد کمي از آن کاسته شده است. در سالهاي ابتدايي دهه ۹۰ اين حس را در ميان کساني که به نوعي فکر مي‌کردند در جريان اربعين موثر هستند مي‌ديديم، در بيانشان مطرح بود که بايکوت اربعين را بايد بشکنيم. در اين راستا طراحي صورت گرفت تلاش کرديم که اين اتفاق رخ دهد. به مرحوم اقاي طالب زاده که در آن زمان مسول بين‌الملل و رسانه مان بود عرض کردم که بايد چندين نفر که حوزه کاري آنها مرتبط با رسانه است را وارد اربعين کنيم تبعا رسانه‌ها به دنبال آن ها وارد مي‌شوند. اين که صرفا بگوييم به اربعين بيايند نمي شود، بلکه بايد انسان ـ رسانه را وارد اربعين کنيم. تا ساير افراد رسانه‌اي نيز به دنبال آن بيايند، تلاش ايشان اين بود و پس از دو سال، تيمي ۲۷ نفره در سال ۹۷ وارد اربعين شدند. سه الي چهار نفر همراه اقاي دوگين بودند، ۱۰ نفر از جمعيت ملت اسلام آمريکا و افراد ديگري از اروپا و امريکا وارد اين عرصه شدند و تبعا رسانه به دنبالشان آمد و بحث‌هاي جدي به دنبال حضور آنها در اربعين شدت گرفت. سالهاي بعدي ما شاهد اين اتفاق نبوديم. اگر اين اتفاق را در پيش مي‌گرفتيم قطعا جريان رسانه‌اي به اربعين جدي‌تر وارد مي‌شد. اگر از قدرت رسانه به شکل دقيق استفاده مي‌کرديم مي‌توانستيم از جريان اربعين بسيار بهره‌مند شويم.»