مقدمه

سال ۲۰۲۵ سال جُبیلی است: رویدادی که هر یک‌چهارم قرن برگزار می‌شود و کاتولیک‌های سراسر جهان را به یک سفر مقدس از ایمان و توبه فرا می‌خواند. برای برخی، این سفر یک زیارت واقعی است؛ برای دیگران، فرصتی برای پذیرش فروتنی و پرورش امید. این جشن یک‌ساله پر از رویدادها و فعالیت‌هایی است که بر جستجوی بخشش متمرکز هستند.

اوایل ژانویه، رسانه‌های خبری کاتولیک یادآوری کردند که کاتولیک‌ها امسال واجد شرایط دریافت بخشش‌های ویژه هستند. این بخشش‌ها، طبق اعتقاد، عذاب دنیوی یا زمان سپری‌شده در برزخ را از بین می‌برند – جایی که کلیسای کاتولیک می‌آموزد که افراد پس از اعتراف به گناهانشان، پیش از ورود به بهشت، پاک می‌شوند.

فناوری: تغییر رویکرد کلیسا به رسانه‌های دیجیتال

در میان فعالیت‌های سنتی مذهبی که می‌توانند موجب دریافت بخشایش شوند – مانند زیارت اماکن مقدس، انجام اعمال خیرخواهانه و خواندن دعاهای ویژه – پاپ فرانسیس گزینه جدیدی را معرفی کرده است: دعوت به روزه گرفتن از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی. فرمان رسمی او پیشنهاد می‌کند که افراد «با روحیه توبه، حداقل یک روز در هفته از سرگرمی‌های بیهوده (چه واقعی و چه مجازی، مانند استفاده از رسانه‌ها و/یا شبکه‌های اجتماعی)» پرهیز کنند.

به‌عنوان پژوهشگری که مطالعه می‌کنم چگونه گروه‌های مذهبی از فناوری‌های جدید استفاده کرده و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند، برایم قابل توجه است که پاپ اینترنت را به‌عنوان یک حواس‌پرتی معنوی مطرح کرده است. این اعلامیه ممکن است به‌نظر برسد که از رویکرد قبلی کلیسای کاتولیک نسبت به رسانه‌های دیجیتال فاصله گرفته است، به‌ویژه از آنجا که کلیسا مدت زیادی پیش از این، ابزارهای آنلاین را برای حفظ ارتباط جماعت‌های مذهبی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ پذیرفته بود.

این امر نشان‌دهنده چشم‌انداز پیچیده و در حال تحول فناوری است که رهبران کاتولیک در قرن گذشته همواره با آن مواجه بوده‌اند، هر بار که شکل جدیدی از رسانه ظهور کرده است. بسیاری از روحانیون، فناوری را هم به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای کلیسا و هم به‌عنوان یک آسیب یا مانع بالقوه می‌بینند.

پذیرش فناوری در کلیسا: از رادیو تا رسانه‌های اجتماعی

کلیسا از دیرباز رسانه‌های ارتباطی را برای پیشبرد رسالت خود پذیرفته است. در اوایل قرن بیستم، پاپ پیوس یازدهم اذعان داشت که فیلم‌ها می‌توانند ابزارهای مهمی برای آموزش درباره ایمان و ارزش‌ها باشند، هرچند که بسیاری از فیلم‌ها را به دلیل «به تصویر کشیدن گناه و فساد» محکوم کرد.

برای دهه‌ها، اسقف آمریکایی، فالتون شین، از رادیو و تلویزیون برای تبلیغ دین بهره برد و حتی جوایز امی را برای برنامه‌های خود کسب کرد.

پاپ ژان پل دوم، که از سال ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۵ در رأس کلیسا بود، ظهور اینترنت را مشاهده کرد و به‌سرعت به پتانسیل آن برای ارتباطات کلیسایی پی برد. او در سال ۲۰۰۲ اعلام کرد که اینترنت باید به‌عنوان «عرصه‌ای جدید برای اعلام انجیل» در نظر گرفته شود، البته اگر «با مهارت و آگاهی روشن از نقاط قوت و ضعف آن» استفاده شود.

پاپ بندیکت شانزدهم، که در سال ۲۰۰۵ پاپ شد، از ایجاد یک پروفایل پاپی در شبکه اجتماعی ایکس (که پیش‌تر با نام توییتر شناخته می‌شد) حمایت کرد. او شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌هایی را که «زمینه تأمل و پرسشگری اصیل» را فراهم می‌کنند، مورد ستایش قرار داد.

پاپ فرانسیس و رسانه‌های دیجیتال: از «سلفی مقدس» تا نقد هوش مصنوعی

هنگامی که پاپ فرانسیس در سال ۲۰۱۳ به مقام پاپی رسید، سبک ارتباطی مختصر و صریح او باعث شد که به راحتی نقل‌قول شود و شهرتی به عنوان فردی آگاه از رسانه و فعال در عرصه عمومی کسب کند. گزارش‌های خبری درباره‌ی «اولین سلفی» او، که در سال ۲۰۱۳ با گروهی از گردشگران جوان در کلیسای سنت پیتر گرفته شد، لقب «پاپ دیجیتال» را برای او به همراه داشت.

این عکس به سرعت در فضای مجازی منتشر شد و فرانسیس را به عنوان طرفدار شبکه‌های اجتماعی معرفی کرد. این تصور با موعظه‌ی او در روز جهانی ارتباطات کلیسا در سال ۲۰۱۴ بیشتر تقویت شد، زمانی که اینترنت را به عنوان «هدیه‌ای از جانب خدا» توصیف کرد که به کلیسا این امکان را می‌دهد تا پیام خود را در سراسر جهان منتشر کند.

مانند دیگر بیانیه‌های اولیه فرانسیس درباره فناوری، این خطبه نیز بر آموزه‌های تثبیت‌شده کاتولیک درباره ارتباطات اجتماعی و رسانه تأکید داشت که پس از شورای دوم واتیکان تنظیم شدند. سند حاصل، Communio et Progressio، به روحانیون توصیه می‌کرد که رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، رادیو و روزنامه‌ها باید به عنوان ابزاری برای ارتقای وحدت و درک متقابل میان مردم دیده شوند.

نگرانی‌های اخیر پاپ فرانسیس درباره فناوری

در پیام خود به مناسبت روز جهانی ارتباطات اجتماعی ۲۰۲۳، فرانسیس درباره راه‌هایی صحبت کرد که در آن رسانه‌های اجتماعی اغلب تصاویر و ایده‌های نادرست را ترویج و بهره‌برداری می‌کنند. او بر لزوم بازگشت به اصول اولیه «سخن گفتن با قلب» تأکید کرد. فرانسیس، ارتباط مستقیم و چهره‌به‌چهره را به عنوان شکل ایده‌آل ارتباط معرفی کرد، در حالی که از تعاملات منفی که «به‌ویژه در رسانه‌های اجتماعی تجربه می‌کنیم» انتقاد نمود.

در سال بعد، فرانسیس به طور صریح درباره هوش مصنوعی صحبت کرد و نگرانی‌های جدی خود را ابراز داشت که نسل کنونی این فناوری باید تحت مقررات قرار گیرد تا از آن برای انتشار اطلاعات نادرست یا تحریف «حکمت قلب» استفاده نشود.

او افزود: «چنین حکمتی را نمی‌توان از ماشین‌ها طلب کرد»، بلکه از طریق ارتباطی که بر محور خدا و شفقت انسانی است، به دست می‌آید.

نتیجه‌گیری

دعوت یوبیلی کاتولیک‌ها به پرهیز از فناوری به عنوان نشانه‌ای از تعهد معنوی، کاملاً همسو با رویکرد پاپ فرانسیس است که اخیراً دیدگاه‌های خود را درباره تأثیر فناوری بر جامعه صریح‌تر و انتقادی‌تر بیان کرده است.

البته، فرانسیس انکار نمی‌کند که فناوری می‌تواند در ارتباطات و ایجاد جوامع برای کلیسا سودمند باشد. در واقع، واتیکان فناوری را به عنوان یک «دروازه دیجیتال» به سوی یوبیلی توصیف کرده است. همچنین در دسامبر ۲۰۲۴، مقامات واتیکان یک «همزاد دیجیتال» از کلیسای سنت پیتر، مجهز به هوش مصنوعی، را که با همکاری مایکروسافت ایجاد شده بود، راه‌اندازی کردند تا افرادی که قادر به زیارت حضوری نیستند، بتوانند به‌صورت مجازی از آن بازدید کنند.