نگاهی به لایو استریم در فضای دینی

تاریخچه

اگر برای اغلب پدربزرگ‌های ما نشستن جلوی تلویزیون و تماشای فوتبالی که به قول آنان چیزی به ما نمی‌رساند عجیب و یا غیرقابل فهم بود، برای نسل بعدی آنان یعنی پدران ما، تماشای قدم زدن یک  شهروند ژاپنی در پارک توکیو به صورت زنده، یا دیدن نحوۀ شلیک کردن چند نفر در یک بازی آنلاین همانقدر حیرت آور و حتی بی‌معنی است. اگر می‌خواهید میزان حیرت افراد را ببینید کافی است در اولین جمع خانوادگی که حضور پیدا کردید و افراد با سنین مختلف در آن حضور داشتند؛ بگویید که دیشب در حال تماشای بازی کردن یک بازیکن بازی دیجیتال به صورت زنده بودید و صدها نفر در بخش چت آن بستر مجازی نه تنها به عنوان تماشاچی با بازیکن تعامل می‌کردند بلکه هر از چندگاهی وقتی بازیکن با مهارت خوبی بازیکنان حریفش را می‌کشت، تماشاچیان به او پول هم واریز می‌کردند! چنین جملاتی هرچند برای نوجوانان جمع طبیعی و حتی کسل کننده خواهد بود اما بدون شک برای افراد با سن بالاتر حیرت آور است.

شاید تا پیش از دورۀ بحران کرونا، نمونۀ چنین اتفاقاتی در فضای رسانۀ مذهبی (به خصوص رسانه‌های اسلامی) نیز عجیب به نظر می‌رسید اما شرایط ویژۀ دورۀ کرونا و ورود مجموعه‌ها، هیئت‌ها و گروه‌های مذهبی به فضای مجازی برای پخش مراسم‌ها و عبادات‌شان جامعۀ دینی را بیشتر با موضوع مصرف رسانه‌ای مذهبی و تماشای لایو استریم دینی آشنا کرد.

سرچ کوتاهی در پلتفرم‌های مختلف مانند اینستاگرام، یوتیوب یا توییچ[۱] به خوبی نشان می‌دهد که یک اتفاق شاید به نظر ما عجیب، خواه ناخواه تبدیل به بخشی از زندگی مردم دنیا (به خصوص افراد ۱۸ تا ۳۴ سال) شده است. پخش زنده یا پخش زندۀ ویدیویی[۲] به قالبی گفته می‌شود که افراد محتواهای ویدیوی خود را به صورت زنده بر روی اینترنت قرار می‌دهند و تمامی افرادی که در سطح جهان به اینترنت دسترسی دارند می‌توانند در همان لحظه ویدیو را ببینند و با تولید کنندۀ ویدیو ارتباط برقرار کنند. هرچند دهه‌هاست که از عمر تلویزیون‌های کابلی می‌گذرد اما این بستر رسانه‌ای با تمام نوآوری‌هایی که داشته همچنان بستری یک سویه است. بدین صورت که تولیدکنندگان، برنامه‌های خود را از پیش ضبط شده یا به صورت زنده در اختیار مخاطب قرار می‌دهند. در این بستر رسانه‌ای عموما تعامل میان تولید کننده و مصرف کننده در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد و مخاطبان فرصت تعامل مستقیم و سریع را نیز ندارند.

چرا لایو استریم مهم است؟

تحولات صورت گرفته در دهۀ ۱۹۹۰ میلادی مانند میل مصرف کنندگان رسانه‌ای به مشاهدۀ محتواهای مستقل، تعاملی، متنوع و روزمره و از سوی دیگر رشد تکنولوژی‌های مختلفی مانند گسترش اینترنت ارزان و قابل دسترس، توسعۀ ابزارهای ارتباطی مانند تلفن همراه، تبلت و لپ‌تاپ و به مررو شکل‌گیری وبسایت‌های اشتراکی همگی منجر به آن شدند که لایو استریم‌ها سهم قابل توجهی در بازار محتوا پیدا کنند. برای نمونه به این چند آمار که برآمده از بررسی‌های بین المللی به روز هستند توجه کنید:

• تنها در سال ۲۰۲۲ در یکی از بستر‌های مخصوص پخش استریم لایو (Twitch) ۱۳۴۶ میلیارد دقیقه محتواهای زنده تماشا شده. این درحالی است که آمار همین بستر مجازی نشان میدهد که در سال ۲۰۱۲ این عدد ۷۲ میلیارد دقیقه بوده.
• بر اساس آمار سال ۲۰۱۹، هزینه برای ویدیوهای آنلاین تنها بخشی از سبد مصرفی خانوارها در اغلب کشورها بوده که با کاهش مواجه نشده است.
• صنعت پخش زندۀ آنلاین تنها در یک سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ ۹۹ درصد رشد داشته است.
• پیش‌بینی می‌شود ارزش صنعت پخش زنده تا سال ۲۰۲۷ به ۱۸۴.۲۷ میلیارد دلار برسد.
• پژوهش‌ها نشان می‌دهد ویدیو‌های زنده توجه مخاطبان را ۲۰ برابر بیشتر از محتواهای از پیش‌ضبط شده جلب می‌کنند.

در نهایت به صورت خلاصه می‌توان اهمیت لایو استریم را در این چند مورد خلاصه کرد:

1. لایو استریم‌ها امکان ایجاد فضاهای تعاملی را برای تولید کنندگان محتوا ایجاد می‌کنند. آنان می‌توانند به صورت مستقیم و سریع از مخاطبان خود بازخورد بگیرند و با آنان گفتگو کنند.
2. لایو استریم‌ها این امکان را برای مخاطبان ایجاد می‌کنند که بتوانند شاهد وضعیت‌ها و اتفاقاتی باشند که الزاما نمی‌توانند آنان را از دریچۀ رسانه‌های رسمی مشاهده کنند.
3. لایو استریم به افرادی که به یک موضوع علاقه‌مند هستند کمک می‌کند تا در لحظاتی خاص به صورت آنلاین گردهم جمع شوند و اجتماع مجازی خود را تشکیل دهند.

استریم در فضای مذهبی

بنابر آمار و ارقام می‌توان نتیجه گرفت که نوع مصرف رسانه‌ای افراد به مرور در حال تغییر است و هر مجموعه، گروه یا فردی که بخواهد پیامی را به مخاطب خود انتقال دهد ناگزیر است تا در جریان این روندها قرار گیرد و قالب‌های کار خود را به روز نگه دارد. مجموعه‌ها و افراد مذهبی‌ای که تلاش دارند پیام عقیدۀ خود را به هم کیشان‌شان یا به افرادی از دیگر باورها برسانند در این سال‌ها به مرور وارد عرصۀ لایو استریم شده‌اند. شکل‌های ابتدایی این ورود را می‌توان در توسعۀ بسترهای پخش ویدیویی دید که یا یک بخش خود را به لایو‌های مذهبی اختصاص داده‌اند مانند Vimeo.livestream یا مانند بسترهای christianworldmedia و TBN اساسا برای ترویج لایو‌های مذهبی تأسیس شده‌اند.

در کنار مراکز مذهبی که تلاش می‌کنند مراسم‌های مذهبی، سخنرانی‌ها یا دیگر رویدادهای‌شان را به صورت زنده نمایش دهند، اشخاص مذهبی هم نقش قابل توجهی در توسعۀ این قالب رسانه‌ای برای یک حوزۀ خاص دارند. افراد مذهبی گاه در نقش رهبران یا واعظان مذهبی سعی دارند تا با استفاده از قالب لایو استریم در بسترهای اجتماعی، پیامشان را به پیروانش‌شان در سراسر جهان برسانند و یا  در نقش اینفلوئنسرهای دینی تلاش می‌کنند تا چهره‌ای روزمره‌تر از دین و آیین‌شان ارائه دهند. در یک بررسی اجمالی می‌توان گفت که تا به امروز دو دستۀ سازمان‌های مذهبی و رهبران مذهبی بوده‌اندکه سهم بیشتری در حوزۀ لایو استریم داشته‌اند. آنان با بهره‌گیری از امکانات نهادی و مالی‌ای که دارند زودتر توانسته‌اند به بسترهای اجتماعی وارد شوند و به صورت منظم محتوای زنده برای مخاطبان فراهم کنند. برای نمونه می‌توانید با مراجعه  بخش live صفحات  Ascension Presents (یک مجموعۀ مسیحی که از طریق برگزاری جلسات مجازی زنده پیروانشان را گردهم جمع می‌ند) ، نومان علی خان (مبلغ پاکستانی-آمریکایی که تلاش دارد از طریق مؤسسۀ خود به نام بیینه به آموزش قرآن و زبان عربی بپردازد) و Sadhguru (عارفی هندی که تلاش می‌کند با برگزاری جلسات، تجربیات معنوی خود را از خلال یوگا به دیگران منتقل کند) در فضای یوتیوب بیشتر متوجه شوید که این فراد چگونه توانسته‌اند از طریق برگزاری لایو استریم‌های منظم و باکیفیت عقیدۀ خود را به گوش دیگران برسانند و مخاطبانی گسترده نیز پیدا کنند.

مسئلۀ قابل توجه در مورد این دو گروه آن است که هرچند توانسته‌اند قالب انتقال پیام خود را تغییر داده‌اند اما همچنان سبک محتوا و نحوۀ ارائۀ محتوای‌‌شان دارای سطح پایینی از تعاملی بودن است. بدین صورت که در اغلب این دست تولیدات رسانه‌ای، یک واعظ همواره در حال سخنرانی کردن برای کسانی است که به صورت حضوری روبروی او هستند و تماشاچیان آنلاین صرفا می‌توانند تماشاگر چنین وضعیت یک سویه‌ای باشند. البته لازم به ذکر است که این دست مراکز یا رهبران مذهبی نیز به مرور تلاش کرده‌اند تا راه حل‌هایی برای افزایش تعامل‌پذیری محتواهای‌شان از طریق ایجاد امکان پرسش و پاسخ صوتی یا متنی با مخاطبان آنلاین تدارک ببیند.

اما دستۀ دوم اشخاصی هستند که الزاما در سلسله مراتب نهاد دینی از جایگاه بالایی برخوردار نیستند ولی به دلیل تعلقاتی که دارند تلاش می‌کنند تا گوشه‌هایی از تجربیات دینی‌شان را با دیگران به اشتراک بگذارند. برای نمونه می‌توان به یوتیوبرهای مسلمانی اشاره کرد که در دورۀ پیاده‌روی اربعین روزانه از طریق لایو استریم با مخاطبانشان گفتگو می‌کردند و آنان را در اتمسفر پیاده روی قرار می‌دادند. برای نمونه خوب است که نگاهی به بخش Live  صفحات یوتیوب سید منیر کربلایی ، شکیر علی نجفی  و واحد نجفی داشته باشید.

برای ورود به دنیای لایو استریم چه باید کرد؟

بدون شک تولید محتوا در هر قالبی مختصات خود را دارد به خصوص که جنس تولید محتوای مذهبی و دینی دارای حساسیت ویژۀ خود نیز هست. در ادامه با توجه به داده‌های موجود در این زمینه و بررسی لایو استریم‌های متعدد نکاتی برای تولید محتوا در این قالب ارائه خواهد شد :

• نمونه‌های مشابه فعالیت مدنظرتان را بررسی کنید: پس از آنکه استراتژی تولید محتوای خود را مشخص کردید به سراغ افرادی با نمونه کارهای مشابه شما بروید. اغلب بسترهایی که امکان لایو استریم را به افراد می‌دهند این ویژگی را دارند که پس از اتمام لایو، ویدیو در همان صفحه ذخیره می‌شود. لایو‌های ضبط شدۀ افراد و بازخورد‌های مخاطبان را بررسی کنید. در بین مجموعه‌های مذهبی، کلیساها و مؤسسات مسیحی تاکنون در این زمینه پیشروتر بوده‌اند. برای نمونه علاوه بر مجموعه‌هایی که در متن نیز به آنان اشاره شد می‌توانید نگاهی به فعالیت‌های رسانه‌ای The Oblates of the Virgin Mary داشته باشید. این کلیسا به خوبی در صفحۀ «پخش زندۀ روزانه» هدف از لایو استریم‌هایش را اینگونه شرح داده:

«برای تقویت ایمان و نزدیک‌تر شدن به خدا و برای برگزاری مراسم روزانه به صورت آنلاین به ما بپیوندید؛ به قرائت‌ها گوش دهید، با موعظه‌های ارتباط برقرار کنید….هروقت نتوانستید شخصا به زیارتگاه بروید مراسم عشاء ربانی را به صورت آنلاین تماشا کنید.»

• حواستان به ابزارهای فنی مورد نیاز باشد: برای تولید یک لایو استریم باکیفیت علاوه بر تجهیزاتی مانند دوربین یا تلفن هوشمندی که دوربین با کیفیتی داشته باشد، شما باید به اینترنت پرسرعت نیز دسترسی داشته باشید. بررسی لایو استریم‌های موفق نشان می‌دهد که آنان علاوه بر داشتن یک سناریو و استراتژی محتوایی از ابزار و زیرساخت‌های فنی باکیفیتی هم استفاده می‌کنند تا مخاطبان‌شان لحظاتی لذت بخش را با آنان تجربه کنند. توجه داشته باشید که همیشه نیت‌های خوب کافی است و خروجی شما باید از منظر مخاطبان نیز کیفیت قابل قبولی داشته باشند. برای نمونه می‌توانید به تماشای مصاحبۀ خانم نفیسه مرشد زاده با تیم آکادمی هدی بنشینید تا متوجه شوید که چگونه رعایت سخت‌گیرانۀ اصول تولید محتوا می‌تواند بر افزایش اثرگذاری اثر شما تأثیر گذارد.
• با دوربین‌های شهری متمایز باشید!: اگر به عنوان افراد مذهبی قصد دارید تجربیات یا روزمره‌هایی مذهبی را به اشتراک بگذارید حتما پیش از هر لایو استریم برای خود سناریویی داشته باشید. در نبود سناریو جذاب، مخاطبان بیش از چند ثانیه زمان‌شان را به شما اختصاص نمی‌دهند. برای مثال اگر قصد دارید از مراسم پیاده روی اربعین یا حرم اهل بیت لایو استریم تهییه کنید باید بتوانید در هر قسمت چیزی به مخاطب خود نشان دهید که او با رفتن به وبسایت‌های آن حرم نتواند صحنۀ شما را ببیند. به یاد داشته باشید که برای بهتر و عمیق‌تر دیده شدن باید بتوانید محتوایی عمیق‌تر و البته متفاوت ارائه دهید.

[۱] Twitch

[۲] Live video streaming