معرفی میسیولوژی و شیوه‌های تبلیغی آن

در نوشتار حاضر برآنیم که با ارائه نمایی از تعریف میسیولوژی از نگاه پژوهشگران و محققین علوم انسانی در دنیا، به واکاوای عملیاتی این رشته در فضای جهان اسلام بپردازیم. سپس به بررسی عناصر عملیاتی شده در فضای مجازی داخلی خواهیم پرداخت. در بخش اول مقاله که در ادامه آمده است عمدتا به بحث‌های نظری و معرفی چند روش و مدل تبلیغی میسیونرها پرداخته‌ایم.

• تعاریف و محدوده عملیاتی میسیولوژی در آثار علمی

میسیولوژی طبق نظر بوش در کتاب «رسالت تحول‌آفرین» به عنوان شاخه‌ای از الهیات مسیحی، یک کار بی‌غرض یا بی‌طرف نیست. بلکه به دنبال نگاه کردن به جهان از منظر تعهد به ایمان مسیحی است.

کریتزینگرهم در رساله‌ی خود بر این باور است که دیدگاه میسیولوژیستی، به محققان کمک می‌کند تا از بینش‌های رشته های مختلف دانشگاهی  (از جمله، سایر گرایش‌های رشته الهیات، مردم شناسی، اقتصاد، علوم ارتباطات، زبان شناسی و غیره) در تحقیقات خود استفاده کنند. بنابراین، یکی از ویژگی‌های رویکرد میسیولوژی، نحوه ترکیب رویکردهای علوم اجتماعی مختلف و ادغام آنها در یک طرح الهیات منسجم است.

برای درک عینی‌تر خطوط بالا می‌توان به فعالیت‌های کلیساهای نبوی اشاره کرد. فایماو و برنز، در تحقیقی تحت عنوان فیسبوکی کردن دین و فن آوری گفتمان دینی، مطالعه موردی بر روی یکی از کلیساهای بوتسوانا انجام داده‌اند؛ در این تحقیق یکی از ویژگی‌های کلیساهای نبوی، استفاده از رسانه‌ها و به ویژه رسانه‌های اجتماعی است. استفاده از رسانه در میان کلیساهای نبوی به وضوح برای نشر و گسترش انجیل بین افراد مختلف است. درواقع کلیساهای نبوی این مساله را فرض گرفته‌اند که برای نشر سریع و گسترده انجیل باید از فناوری رسانه‌ای استفاده کرد. و نتیجه آن تصاحب رادیو، تلویزیون، اینترنت، پست‌های الکترونیکی، تلفن همراه و اشکال مختلف رسانه های چاپی از سوی فعالان کلیسای نبوی است.

شاهد دیگرادعا، مطالعه موردی موکگو اس. گیتلر است. نتایج این تحقیق در مقاله‌ای تحت عنوان «رابطه رسانه‌های اجتماعی و دین: دیدگاه میسیولوژیستی درباره‌ی رابطه‌ی فیس بوک و ظهور کلیساهای در جنوب آفریقا» آمده است. البته این مقاله نگاه نقادانه به این مساله نداشته و برعکس با نگاهی آسیب‌شناسانه برای رفع کاستی‌های فیس‌بوک در این فضا ارائه شده است.

نوشته پیش رو درصدد پرداختن به فضای میسیولوژی در جهان مسیحیت نیست. در ادامه به بررسی فعالیت‌های میسیولوژی در فضای جهان اسلام پرداخته‌ایم. همانطور که سطور بالا نشان داد میسیولوژیست‌ها فعالیت گسترده‌ای در فضاهای مجازی و استفاده از رسانه دارند.

• تکنیک‌های مسیحیت تبشیری یا میسیولوژی در اسلام

متاسفانه ادیان آسمانی در طول تاریخ بارها در مقابل یکدیگر ایستاده‌اند و جنگ‌های خونین حاصل این تقابل‌ها بوده است. ماجرای به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح درواقع نتیجه تقابل بین مسیحیان و یهودیان و جنگ‌های صلیبی حاصل تقابل مسلمانان و مسیحیان بوده است. اما هیچ گروهی از حذف فیزیکی نتیجه‌ای نگرفته است و به نوعی به جنگ نرم روی آورده‌اند. مسیحیت تبشیری را هم به نوعی میتوان به عنوان مدل نرم در نظر گرفت.

میسیولوژی شناسان مسلمان از جمله هاتف الحسینی در این زمینه معتقدند: «مسیحیت تبشیری بعد از قرن‌ها متوجه شد اسلام یک شبکه در هم تنیده است و تبشیر مسیحیت در آن جوابگو نیست. شاید به طور جزیی اتفاقاتی بیافتد ولی در بازه زمانی در مقابل پیشرفت اسلام، بسیارناچیز است. از این رو تبشیر پست مدرن مسیحیت قصد استحاله دارد. شناسایی ارکان اصلی دین اسلام و هجمه پنهانی به آنها از اهداف تبشیر پست مدرن است. به عنوان مثال مدل قرآنی کَمِل از کوین گریسون و مدل حضرت محمد (ص)، نبی اجتماعی از هارلی تالمن در همین راستاست.» یعنی اعتقاد به اعجاز قرآن و آخرین پیامبر بودن حضرت محمد (ص) از اساسی ترین مباحث اسلام است که در این دو مدل پیشنهادی مورد هجمه پنهانی قرار گرفته است.

کشیش فرد فرخ در مقاله‌ای تحت عنوان «زمینه‌مند سازی و تجاوز به حدود در بشارت به مسلمانان» در تلاش است روش‌های مفیدی برای جذب مسلمانان به مسیحیت ارائه کند؛ با این حال هر دو مدل گریسون و تالمن را مورد نقد قرار داده است و معتقد است این دو روش نه تنها باعث جذب نمی‌شود بلکه عاملی برای دفع مسلمانان است! او در این مقاله به واکاوی روش پل زنی به قران پرداخته و در بخشی از مقاله خود به روش کمل این گونه اعتراض می‌کند: «روش کمل، روشی است که قسمتی از قرآن را از زمینه‌اش خارج می کند و از روش تفسیری استفاده می‌کند که اگر چنین روشی برای کتاب مقدس استفاده می‌شد پروتستان‌ها به آن اعتراض می‌کردند. روش کمل از متنی که برای مسلمانان مقدس بوده بهره‌برداری (سوء استفاده) کرده و برای آنان تفسیر ارائه می کند. این تخطی از دیدگاه مسلمانان بومی، جدی و غیرقابل اغماض است، زیرا این روش، متن را به گونه ای بازتفسیر می‌کند که آموزه بنیادین خود قرآن را زیر پا می‌گذارد .مسلمانان آگاه سریعاً تشخیص می دهند که این روش در حال تجاوز به حدود است. روش کلی پل زدن از متون قرآنی سرانجام محکوم به نابودی است. هدف نهایی بشارت در میان مسلمانان، این است که به آنها کمک کند تا خدایی را که در شخص عیسی به روی زمین آمد بپذیرند. قرآن این روایت را رد می کند. »[۷] فرد فرخ در ادامه مقاله خود به نمونه‌هایی از پل‌زنی وتجاوز به حدود مسیحیت از سوی مسلمانان نیز اشاره می‌کند و به این سبک مسلمانان نیز اعتراض می‌کند.

این کشیش معتقد است میسیونرها با استفاده از ترویج هویت‌های زیر این ایده را ترویج می‌کنند که افراد بومی در عین اینکه مسلمان هستند و می‌مانند، نقشه کتاب مقدسی نجات را بپذیرند.

• پیروان مسلمان عیسی
• پیروان مسلمان مسیحیایی عیسی
• مسلمانان کتاب مقدسی
• مسلمانانِ در مسیح
• ایماندار در مسیح از زمینه‌ی مسلمان

در پایان توصیه می‌کند: “پیام آوران مسیحی کار درستی خواهند کرد اگر از تجاوز به حدودهایی چون پل زنی از متون قرآنی، بازتفسیر محمد (ص)، و غصب اصطلاح “مسلمان” بازایستند”. و روش‌های جایگزین پیشنهاد می‌کند؛ از جمله اینکه مسیحیان به جای «پل‌زنی متونی قرآنی» از روش «پل‌زنی ادراکی یا مفهومی» استفاده کنند. پل زنی مفهومی، اشاره به توسعه از یک ساختار الهیاتی می کند که مخاطبان مسلمان با آن آشنایی قبلی دارند. درواقع در این روش از مفاهیم مشترک ادیان استفاده می‌شود.

مفاهیمی که در متن پیشنهاد شده و مورد بررسی قرار گرفته است از این قرار است:

خداباوری: بحث با این جمله شروع می‌شود که مخاطب در مورد اعتقاد خود به خدا صحبت کند. جالب است که این کشیش در اینجا تاکید می‌کند که طرح این بحث مستلزم پذیرش یکی بودن خدای قران و خدای مسیحیت نیست؛ اما چون مسلمانان دوست دارند درباره خدا صحبت کنند، این موضوع فتح بابی است برای مکالمه روحانی و پیش کشیدن انجیل.

روز داوری یا قیامت: این مفهوم از نظر نویسنده مقاله، از مفاهیم کلیدی در پل‌زنی مفهومی است.

نزول کلام خدا به زمین: با استفاده از این مفهوم مسلمان به تفکر واداشته می‌شود که اگر تنزیل کلام خدا به زمین امکان دارد پس تنزیل مسیح به زمین نیز ممکن است.

برای بررسی فعالیتهای عملی میسیولوژیست‌ها در فضای مجازی با استفاده از نرم‌افزار تحلیلگر محتوای دهه‌ی دوم خرداد ۱۴۰۱  پیرامون بحث تقلیل جایگاه رسالت و خاتمیت حضرت محمد (ص) به نبی و مصلح اجتماعی، در فضای کانال‌های تلگرام فارسی مورد بررسی قرار گرفت. همانطور که پیشتر اشاره شد سردمدار این روش هارلی تالمن از میسیولوژیست‌های مسیحی است. ایده‌ی او بر این اساس است که به صورت مسامحه حضرت محمد (ص) را قبول کنیم ولی تلاش کنیم تا او را در بین مسلمانان مثل یک رهبر اجتماعی معرفی کنیم. هارلی تالمن خاتمیت حضرت محمد را هدف قرار می دهد تا منزلت حضرت محمد را در بین مسلمانان تحقیر کند. در قدم اول او را همچون انبیاء عهد عتیق معرفی می کند ولی آهسته آهسته حضرت محمد (ص) را فردی همچون جرج واشینگتن معرفی کند و ابعاد نبوت الهی او حذف می شود.

در قالب معرفی یک کتاب ممنوعه، محتوایی با عنوان “دستبرد ابراهیمی مسیحیت به یهودیت، و (دستبرد) اسلام به هر دو” ارائه شده بود که با بررسی متن هدف تخریب چهره پیامبر خاتم (ص) و وحیانی بودن قران با استناد به آیات قران و وقایع تاریخی با استفاده از مفاهیم مشترک هویدا بود. برای ممانعت از تبلیغ محتوای مذکور در اینجا از ذکر جزئیات معذوریم.

این محتوا با استفاده از ۴ آیدی مختلف در طول یک هفته در فضای کانال‌های تلگرامی منتشر شده است. میزان بازدید این محتوا که از چهار منبع متفاوت منتشر شده بود به قرار زیر است: (آیدی کانالها با حروف انگلیسی جایگزین شده است)

A: 8782

B: 1369

C: 664

D: 6

همانطور که این اعداد نشان می‌دهد فقط یکی از محتواهای تولیدی در این زمینه بیش از ده هزار بازدید در طول یک هفته داشته است.

برای آگاهی‌بخشی به جامعه در این زمینه تلاش چندانی صورت نگرفته است زیرا هنوز اهمیت و جایگاه این روش تبلیغی برای متولیان امر تبلغ اسلام چندان مشخص نیست. با این حال تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفته است از جمله کتاب‌هایی که آقای هاتف الحسینی در این زمینه نگاشته‌اند. کتاب «نقدی بر تبشیر مسیحیت» از جمله این کتاب‌هاست. در این کتاب به معرفی سه مدل تبشیری سنتی، مدرن، پست‌مدرن می‌پردازد. مدل سنتی مباحث الهیاتی اسلام و مدل مدرن، فرهنگ اسلامی را نشانه گرفته است. اما مدل سوم «هویت جامعه اسلامی» را نشانه گرفته است. زمینه مند سازی، پل زنی قرآنی، هرمونیک جدید، دین واحد جهانی و مک دونالدیزه سازی دینی از مباحث این مدل است.

پیش‌تر به برخی از مفاهیمی که با هدف تغییر هویتی ایجاد شده است اشاره کردیم. در این مدل هدف تشکیل “جامعه جهانی مسیحی بدون کلیسا” است. اگر محتوای سایت هدی را دنبال کنید برخی سازمان‌های مسیحی معرفی شده از جمله UN  همین هدف را دنبال می‌کنند. از جمله خطرات مدل هویتی، ایجاد فرقه‌های نوظهور در ادیان مختلف است.

از جمله مفاهیم مدل سوم مسیحیت تبشیری، اسلام عامیانه و کریسلام است.

هدف اسلام عامیانه آن نیست که مسلمان، مسیحی شود بلکه در تلاش برای استحالۀ اسلام طی چند نسل است. اما این روش زمینه‌ساز دیگر الگوها همچون کریسلام است. مدل کریسلام، در تلاش است با پوشاندن تناقضات اسلام و مسیحیت، مسیحیت را در درون اسلام قرار داده و این دو دین را یکی نشان دهد. هاتف الحسینی نیز در کتاب خود معتقد است « در مدل کریسلام فرد، مسیحی نمی شود بلکه جامعه اسلامی در طی چند نسل از درون نابود می شود و فقط نام اسلام بر جامعه می ماند…. اصطلاح کریسلام از ترکیب بین کریستین و اسلام ایجاد شده، وبه معنای مسلمانان پیرو عیسی مسیح کلیساست، این مدل مبنای تاریخی دارد . »

نظریات مسیحیان موافق و مخالف در مورد مدل کریسلام در چندین جلد کتاب با همین عنوان چاپ شده است. از جمله این کتاب‌ها « چگونه میسیونرها انجیل اسلامی ارئه می‌کنند» از جاشوا لینگل است.