نگاهی به اینفلوئنسرهای مذهبی جهان اسلام 2

پیرو مقاله اول که در آن به معرفی دو تن از معروف­ترین اینفلوئنسر­های جهان اسلام، مفتی منک و امیرمنیر در دنیا پرداختیم، با توجه به میزان استقبال فعالان رسانه و مذهب در میان مخاطبان ما و همچنین میزان اثرگذاری این مقوله مهم در صنعت رسانه امروز، تصمیم آکادمی هدی بر آن شد که بررسی­های عمیق­تری را حول موضوع اینفلوئنسرهای اسلامی به شما ارائه دهد و حتی می­توان گفت برای اولین بار بنچ­مارکی که با محوریت این موضوع در سراسر دنیا انجام شده را در پیش چشم خود می­بینید که می­تواند راهگشای نحوه ورود بسیاری از افراد با تفکر اصیل مذهبی به دنیای رسانه­های اجتماعی باشد. در همین راستا نیز طی این مقاله به معرفی سه تن دیگر از ماکرو اینفلوئنسر‌های مذهبی جهان اسلام می‌پردازیم و ‌امید داریم که با بررسی نوع فعالیت این افراد موفق در این عرصه بتوانیم مسیر حرکت قدم نهادن کنشگران مذهبی را در مسیر اینفلوئنسرمارکتینگ هموارتر کنیم.

• سنا خان @sanakhaan21

سناخان، هنرپیشه سابق هندی که متولد ۱۹۸۸ و بزرگ شده بمبئی (داراوی) با پدری مسلمان مالایی اهل کنور کرالا و مادری به نام سعیده و اهل بمبئی است. ثنا پیش از بازنشستگی­اش از صنعت فیلم در سال ۲۰۲۰، آخرین فیلم­هایش در بالیوود را با نام­های تامیل و تلوگو کار ‌کرده است. پس از آن به دلیل تغییر زاویه در نگاه اعتقادی­اش با دنیای سینما خداحافظی کرد و بنیانگذار دو شرکت تجاری  Face Spa  و Haya شد. وی همچنین مالک بنیاد رفاهی با برند «حیات» به همراه همسرش انس مفتی است. خان در بیش از ۵۰ فیلم تبلیغاتی بازی کرده که از جمله آنها می­توان به تبلیغاتی برای برند دئودورانت، Secret Temptation، Yatra.com و کنسول بازی ویدیویی Xbox اشاره کرد. در سال ۲۰۲۰ با انتشار ویدیوئی در فضای مجازی، دلیل کناره‌گیری از سینما و تغییر سبک زندگی و محجبه شدن خود را به اشتراک گذاشت و از آنجا بود که سبک زندگی این فرد به عنوان محور فعالیت­هایش وی را به عنوان یک اینفلوئنسر در میان مخاطبانش جا انداخت.

جالب توجه است که در ویکی‌پدیای این فرد صرفاً با یک جمله «وی در اکتبر ۲۰۲۰، پیامی را در اینستاگرام منتشر کرد و گفت که در حال ترک صنعت سرگرمی است و به بشریت خدمت خواهد کرد و از دستور خالق خود پیروی خواهد کرد.» از وضعیت اقبال وی به سمت اسلام و محجبه شدنش صحبت شده که کاملاً نامشخص و غیر واضح است. روی آوردن وی به اصول اسلامی و پایبند بودنش به مذهب میتوانست بسیار وسیع­تر تبلیغ شود که گویا سیاست­های پشت پرده­ای در میان دارد. سنا در ویدیوی خود اذعان می‌دارد که در زندگی گذشته‌اش همه چیز داشته و توانایی هر کاری را که می‌خواسته، داشته است اما کمبود آرامش قلبی او را اذیت می‌کرده و خوشحال نبوده است. گویا وی روز‌های خیلی سختی را از سر گذرانده و حتی  به افسردگی دچار ‌بوده‌است. در مصاحبه‌هایش آمده که در آن زمان روز‌ها نشانه‌هایی از خداوند را به وضوح حس می‌کرده و سپس با روایت یکی از خواب‌های خود، این گونه می‌گوید: «در ماه مبارک رمضان سال ۲۰۱۹، همیشه در خواب‌هایم قبری را می‌دیدم و حتی خودم را در آن قبر می‌دیدم» و این نشانه‌ای می‌داند که به وی هشدار می‌داده که اگر خودش را تغییر ندهد، پایان کارش به این صورت خواهد بود».

این اینفلوئنسر مذهبی با داشتن حدود ۶ میلیون مخاطب فعال فقط در اینستاگرامش، و نشر مداوم فعالیت­های خیریه و سخنرانی­های مذهبی­اش، در حقیقت در کار تزریق مفاهیم اسلامی به شیوه­ای نرم و تا‌ٔثیرگذار بر روی مردم بسیار موفق است.

بیان خاطره‌ای از وی از میان سخنرانی‌های مذهبی‌ای که گوش می‌داده جالب توجه است. سنا می‌گوید: «به یاد دارم یک شب مطلب بسیار زیبایی را می‌خواندم که هنگامی مردی از دنیا می‌رود، جنازه او را در سه پارچه می‌پوشانند. اما وقتی زنی از دنیا می‌رود، جنازه او را در پنج پارچه می‌پوشانند که به این معنی است که خداوند دوست ندارد دیگران حتی بدن زن از دنیا رفته را ببینند. »

او با بیان این خاطره ابراز داشته از انجا که فهمیدم سر زن مرده را نیز در قبر می‌پوشانند، باعث شد احساس کنم نمی‌خواهم آخرین روز زندگی‌ام، اولین روزی باشد که حجاب دارم و این مطلب تأثیر شدیدی بر من گذاشت. ‌امیدوارم که هیچ وقت روسری را از سرم برندارم، ان‌شاءالله.

به سبک روایی وی توجه کنید، به جرأت می­توان گفت همین گونه داستان­سرایی­ها و روایت­های واقعی از دنیای زندگی و روزمرگی آدم ها، در عصر حاضر رسانه می­تواند پرنفوذترین روش برای نشر معارف دینی و اسلامی در میان عامه مردم باشد. آن زمان که برکت و آثار سبک زندگی اسلامی و عبودیت در یک زندگی واقعی رخ می­نماید و انعکاس آن در میان مردم نشر داده می­شود، درحقیقت افراد را با نمونه عملی موفق به سمت این مسیر دعوت می­کنیم که بیشترین نتیجه­بخشی را با خود به همراه دارد.

سنا خان در یکی دیگر از مصاحبه‌هایش در حالی که اشک در چشمانش حلقه‌زده بوده، عنوان کرده: «من همیشه آرزو داشتم که به حج بروم. خدا را شاکرم که امسال به من توفیق زیارت کعبه را داد. من قبلا برای حج عمره به مکه می‌آمدم و حجاب داشتم، اما وقتی به کشور خودم برمی‌گشتم، دوباره حجاب را برمی‌داشتم.» و در همان سال ۲۰۲۰، خان با مفتی انس سید در سورات ازدواج کرد.

در حال حاضر سنا در صفحه اینستاگرامش پست‌هایی را از حضور خود در کشور‌های متفاوت من‌جمله انگلستان و ترکیه و عربستان و تبلیغ دین در مجامع مذهبی و ارتباط با جمع کثیری از بانوان مسلمان و محجبه دنیا و حتی تبلیغ عباهای مختلف پوششی منتشر می‌کند که همین ارتباط عمیق وی را به مهره­ای قدرتمند در دنیای اینفلوئنسر مذهبی بودن تبدیل کرده است.

• دکتر ذاکر نائیک   zakirnaikpersonal@

فرد پرتأثیر بعدی در دنیای ارتباطات بر مبنای دین و سبک زندگی اسلامی، دکتر ذاکر نائیک مسلمان زاده‌ای هندی الاصلی است که مدیریت بنیاد پژوهش اسلامی (غیرانتفاعی) در هند را به عهده دارد و مالک شبکه تلویزیونی جهانی پیس‌تی‌وی هند نیز می‌باشد. او که دارای شخصیتی برجسته در هند به عنوان یک پروفسور، دعوت‌گر اسلام، و یک نویسنده در موضوعات اسلام و تطبیق ادیان دیگر است، شغلش را به عنوان یک پزشک با داشتن کارشناسی پزشکی و جراحی از دانشگاه بمبئی نیز دارد. جالب است که در رسانه­ها الهام‌گیری او در این جنس فعالیت‌ها را به «احمد حسین دیدات» نسبت داده‌اند که همین موضوع با توجه به موفقیت­های ذاکر، جای بحث و بررسی در بررسی عوامل و منشأهای نشر سبک زندگی اسلامی در رسانه­ها را دارد.

با وجودچنین ضریب بالایی از نفوذ وی در میان مخاطبانش، به فعالیت‌های این اینفلوئنسر پرمخاطب انتقادات بسیاری هم وارد شده­است. اینطور که از شواهد برمی­آید گویا جناح­بندی­های سیاسی­ای هم به او نسبت داده می­شود. به گزارش رسانه‌های هندی، مسلمانان هند، ذاکر را به دامن‌زدن ذهنیت تروریستی متهم کرده بودند و از نهاد‌های امنیتی و استخباراتی آن کشور خواسته‌اند تا فعالیت‌های تبلیغی نائیک را متوقف و کتاب‌هایش را جمع کند. همچنین ذاکر نائیک، توسط دادگاهی در هند، به کسب مجرمانه ۲۸ میلیون دلار پول نقد متهم شده، از دیگر ‌اتهاماتش می‌توان به نفرت‌پراکنی و ترویج تروریسم اشاره کرد.

بیایید مثالی از نمونه­های میزان اثرگذاری اینفلوئنسرها بر روی اعمال و رفتار مخاطبانشان برای روشن شدن بیشتر این عمق میزان فرآیند اثر و اثرگذاری بزنیم. ذاکر بعد از اعتراف کردن یک فرد که از مهاجمان به یک کافه در داکا بنگلادش بوده و در آن ۲۲ نفر کشته شدند، مورد توجه جوامع جهانی قرار گرفت. چرا که در این اعتراف آمده که این عملیات تروریستی، از نظرات ذاکر نائیک الهام گرفته شده‌است. پس از این حمله، پلیس ضد تروریسم هند علیه ذاکر اعلام جرم کرد و شاید تمام این‌ها بازی‌های رسانه‌ای برای تبعید وی به مالزی بوده باشد. بماند که به قول خودش این رانده شدن از هند به مالزی درهایی از رحمت الهی را به سویش گشود و ردپای پیامبر را دنبال می کند و به سبب این نعمت نه تنها مودی نخست وزیر هند را نفرین نمی‌کند بلکه برای هدایت وی نیز دعاگوست.

در حال‌حاضر وی در اینستاگرام با پیجی ۸۱۸ هزار فالووری و حدود ۵۰۰۰ پست به طور وسیع در حال فعالیت است. به گونه‌ای که پیجی با ۱۱۷ هزار فالوور صرفاً به عنوان نشر دهنده مطالب‌ایشان به زبان فارسی و با حدود ۸۰۰ پست درصد بالایی از مخاطبان را در موضوعات محوری احکام نماز، مسائل قبر و قیامت، اعجاز‌های علمی قرآن و سبک زندگی پیامبر به خود جذب کرده است. این فرد در معنای واقعی کلمه به عنوان یک اینفلوئنسر موفق در سبک زندگی دینی در مالزی مطرح و قابل مطالعه است.

علی رغم این که این فرد ممکن است واقعاً در حوزه کاری خود حرفه‌ای محسوب شود، با به اشتراک گذاشتن محتوا و نظرات خود از راه‌های مختلف، سعی می‌کند تا خود را به بخشی از غریزه مردم تبدیل کند. در دنیای امروزی همه ما ابزار‌هایی که برای دسترسی به ویدئو‌ها و محتوا‌های بصری نیاز داریم را در اختیار داریم، و همین ابزار به ما کمک می‌کنند تا افرادی را به صورت آنلاین بشناسیم که شاید همین چند سال پیش علی رغم داشتن مهارت‌هایشان قادر به پیدا کردن آن‌ها نبودیم. در حقیقت بستر تکنولوژی مناسب به افراد این امکان را می‌دهد تا بتوانند محتوای جذاب و اغناکننده خود را در بستر شبکه‌های اجتماعی به سادگی هر چه تمام‌تر و در مدت زمان کمتر به جمع کثیری از مخاطبان وفادار خود رسانده و آن‌ها را با خود همگام کنند. اینفلوئنسر‌ها مانند همه‌ی مردم دنیا افرادی معمولی هستند که با تکیه بر مهارت‌هایشان توانسته‌اند افرادی را به عنوان دنبال‌کننده‌های وفادار که به نظرات و کارشناسی آن‌ها احترام می‌گذارند دور خود جمع کنند. برخلاف بسیاری از سلبریتی‌ها که محبوبیت و شهرت خود را از طریق رسانه‌های سینمایی یا موسیقی و محصولاتشان به دست آورده‌اند، اینفلوئنسر‌ها شهرت خود را مدیون اطلاعات ارزشمندی هستند که در اختیار مردم قرار می‌دهند.

شاید این نکته قابل تامل باشد که اینفلوئنسر‌های اسلامی که در ظاهر کار ‌ایده‌هایی چون خودباوری، توسعه فردی، موفقیت و… را در سطح جامعه و در میان مسلمین ترویج می‌کنند، در باطن امر شاید بی‌آن که حتی خود متوجه باشند گفتمان مذهبی را نیز همچون دیگر کالا‌ها که مردم به مصرف آن‌ها رو آورده‌اند به مردم عرضه می‌کنند و کلمه «اسلامی» حالا صرفاً به عنوان برچسبی برای ایجاد مجوز برای عده‌ای همه جا استفاده می‌شود: «رژیم غذایی اسلامی»، «مد روز اسلامی»، «دیسکوی اسلامی»، «مدلینگ اسلامی»، «لباس شنای اسلامی»، «یوگای اسلامی» و …

حال آنکه آیا اساسا فلسفه وجود دین اسلام چنین مدل جدیدی از مصرف گرایی است؟

البته می­توان جهت دیگری نیز برای این ماجرا در نظر گرفت و آن اینکه مگر نه آنکه دین، شیوه زندگی درست و برمبنای عبودیت در پیشگاه خداست، پس ضرورت اقتضا دارد که افرادی به تبیین نگرش دین اسلام در این مصداق­ها بپردازند که اگر تخصصی به این موضوع نگاه کنیم کار، کار متخصصان دینی است نه اینفلوئنسرها. اما شاید به دلیل کم­کاری متخصصان این حوزه در عرصه رسانه، میدان را افراد تأثیرگذار این عرصه به دست گرفته­اند و به درست یا غلط برداشت­های خود از دین و دیانت را به خورد مخاطب می­دهند.

• مصطفی حسنی      @MustafaHosny

و آخرین فردی که در این مقاله به بررسی نوع فعالیت مذهبی وی در دنیای رسانه می­پردازیم، مصطفی حسنی مبلغ اسلام مصری است که در ۲۸ آگوست ۱۹۷۸ میلادی در استان قاهره مصر به دنیا آمده و در سال ۲۰۰۰ میلادی از دانشگاه عین الشمس لیسانس بازرگانی گرفته و گواهینامه مؤسسه آماده‌سازی مبلغین وزارت اوقاف مصر را نیز دریافت کرده­است. وی متاهل و دارای یک پسر و یک دختر (علی و حنا) ، از سال ۱۳۷۶ در زمینه فروش شروع به کار کرد و هم اکنون در زمینه‌های تهیه کنندگی و مجری‌گری در شبکه‌های اقراء و ONE، اموزش کاراکترسازی در مدارس بین‌المللی، هیئت مدیره انجمن زندگی بدون سیگار و عضویت تیم «شریان اهدا» مصر برای گسترش فرهنگ اهدای خون داوطلبانه برای کودکان فعالیت می‌کند.

با توجه به آن­که زمینه فعالیت تخصصی مصطفی نیز در خود حوزه رسانه است و مدام در جلو دوربین و در پیش چشم­هاست، محبوبیت حاصل از این حرفه نیز به عنوان یک عامل مضاعف در میزان اثرگذاری او در نشر و پرداخت­های مذهبی­­اش در مورد موضوعات مختلف به چشم می­آید.

در ژوئن ۲۰۲۰، یک وکیل مصری شکایتی را علیه واعظ مصطفی حسنی به ‌اتهام حمایت از «اخوان المسلمین» علیه رهبری سیاسی به دادستان عمومی و دادستانی امنیت دولتی ارائه کرد که این نشان از فعالیت­های سیاسی وی هم دارد. به خاطر توییتش در توییتر که در آن می‌گوید: « در زمان دعوا.. همیشه با عزیزانی که شما را دوست دارند مخلوط شوید و بدون ذهنیت جمعی، زیرا ممکن است شما را به راه درست هدایت کند. با اعداد و ارقام غافل نشوید. » توصیف او از شرایط مصر به عنوان نزاع، افراط گرایی و حمایت آشکار از اخوان بود.

او به طور منظم در برخی از کمپین‌ها و فعالیت‌های خیریه مانند کمپین «با هم برای با هم»( بانک غذای مصر)، برنامه های  بازپروری معتادان، انجمن سیگار ممنوع در مصر و حمایت از اهدای خون داوطلبانه شرکت می‌کند. وی همچنین کتاب های «گنج گمشده»، «کلام ربی»، «مدرسه عشق» را نگارش نموده‌است. او در شبکه ماهواره‌ای اقراء کار می‌کرد و چندین برنامه مذهبی را ساخت و ارائه کرد که از جمله آنها می‌توان به “خداوک فاکلو“، “فی حوبی ارسول”، “سیحر دونیا” اشاره کرد. (افسون دنیا)» و «اهیبوکا خاخام» (دوستت دارم خدای من). برنامه «عیش الله» به عنوان جدیدترین برنامه در سال ۱۳۹۳ از شبکه اقرا پخش شد.

وی در شبکه‌های اجتماعی‌اش ویدئو‌های مربوط به احکام، دروس اخلاق، خاطرات، تفسیر قرآن و برنامه‌های تلویزیونی تولیدی خود را در دسترس مخاطبان قرار می‌دهد.

در پایان توجه به این نکته حائز اهمیت است که از قصد ابعاد متفاوتی از زندگی سیاسی و کاری و فعالیت­های رسانه­ای و زندگی شخصی و خصوصی مصطفی معرفی شد، به هدف آنکه به علاقه­مندان ورود به عرصه پردردسر و عمیق اینفلوئنسرمارکتینگ با بیان مصداق نشان دهیم که صرفا با فعالیت و پست­گذاری­مجازی نمی­توان در جذب مخاطب به صورت موثر موفق بود و شبکه­های اجتماعی این افراد در حقیقت آیینه­ای از تفکر و فعالیت­های آنان در دنیای حقیقی است که می­تواند در مسیر نشر نوع تفکرشان موثر واقع افتد.