دین و رسانه؛ مشوقان حمله به کنگره امریکا

اندرو باسورث، مدیر تیم تبلیغات فیس بوک در طول انتخابات ۲۰۱۶، اعلام کرد که:

«ترامپ بهترین کمپین تبلیغات دیجیتالی را که تا به حال دیده بودم، فعال کرد.»^[۱]

و البته این مطلب توسط تیم ترامپ هم تایید شد. حتی داده‌های آماری هم موید فعالیت گسترده‌ی تیم ترامپ در فیس‌بوک بود. طبق این داده‌ها ترامپ ۵.۹ میلیون آگهی در فیس بوک اجرا کرد و فقط از ‌ژوئن تا نوامبر ۲۰۱۶ بیش از ۴۴ میلیون دلار در این زمینه هزینه کرده بود. این در حالی بود که تیم تبلیغاتی هیلاری کلینتون تصمیم گرفت تبلیغ در تلویزیون را در الویت قرار بدهد و ۲۰۰ میلیون دلار صرف تبلیغات تلویزیونی کرد. در تحلیل تفاوت این دو نگاه، مت لیرا، استراتژیست دیجیتال جمهوری‌خواه می‌گوید: «نکته اصلی، استفاده از دیجیتال به روش دیجیتالی بود.»^[۲] داده‌های مربوط به تبلیغات رقبای ترامپ در شبکه‌های اجتماعی اصلا قابل مقایسه با او نبود.  اما نتیجه انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا نشان داد که این تلاش‌ها به ثمر نشست. اگرچه دومین باری که نام ترامپ و شبکه‌های اجتماعی در کنار هم نشست اتفاقا بعد از شکست انتخاباتی او در سال ۲۰۲۰ و رقم خوردن واقعه حمله به کنگره آمریکا بود.

نقش شبکه‌های اجتماعی در حمله به کنگره

بعد از مشخص شدن نقش فیس‌بوک در تحریک افراد حمله کننده به کنگره تقریبا تمام خبرگزاری‌ها و نشریات آمریکایی پای کار آمدند تا به بررسی ابعاد مختلف این نقش بپردازند. فشار بر فیس بوک در این ماجرا به حدی بود که فردای حمله به کنگره ناچار به بستن حساب کابری دونالد ترامپ شد.

واشنگتن پست در مقاله تحلیلی با عنوان «فیس بوک زیر آتش»^[۳] به بررسی نقش فیس بوک در ماجرای ۶ ژانویه و حمله به کنگره پرداخت. این مقاله با تحلیل عملکرد فیس بوک نشان می‌دهد که فقط یکی از رفتارهای عجیب فیس‌بوک بلافاصله بعد از انتخابات این بود که بسیاری از اقدامات خود را  که در زمان انتخابات جهت ممانعت از نشر محتوای نفرت انگیز و فریبنده در دستور کار خود قرار داده بود بعد از اعلام نتایج لغو کرد. به عنوان مثال طبق تحقیقات، فیسبوک در دوره تبلیغات انتخاباتی اقدام به ایجاد گروه ضربت و یا پلیس مجازی کرد که وظیفه آن‌ها حذف گروه‌هایی با محتوای ترویج نفرت و خشونت بود. اما این کارگروه که حضور آن در مجموعه فیسبوک تا پیش از این سابقه نداشته بلافاصله بعد از اعلام نتایج منحل شد.

نشر اخبار تسخیر کنگره در شبکه‌های اجتماعی از سوی حمله کنندگان

یکی از مجموعه‌هایی که در این زمینه تحقیقات عمیق مبتنی بر داده‌های فیسبوک انجام داده است  پروپابلیکاست؛[۴] که در همین زمینه مقاله‌ای منتشر کرد که در آن به بررسی داده‌های منتشر شده از سوی فیسبوک در یک ماه منتهی به ۶ ژانویه پرداخته است. پروپابلیکا با بررسی میلیون‌ها پست در این بازه زمانی، مصاحبه با کارمندان سابق فیسبوک که سر ماجرای حمله از مجموعه فیسبوک جدا شدند و نیز اسناد داخلی شرکت، مدعی شد که فیسبوک در یک ماه منتهی به حمله، روایت‌های نادرست و توام با ایجاد خشونت و نفرت را نشر داده است. ابرداده‌های و تصاویر ۱۰۰ هزار گروه که به پیروزی بایدن حمله کرده بودند در این تحقیق انتخاب و  در نتیجه ۱۸ میلیون پست مورد بررسی قرار گرفت از بین آنها ۶۵۰ هزار مورد، پست منتشر شده در گروه‌های عمومی پیروزی بایدن را زیر سوال برده بود. این آمار فقط شامل پست‌های مربوط به گروه‌های عمومی بود و نظرات، پست‌های گروه‌های خصوصی یا پست‌های روی پروفایل افراد را شامل نمی‌شد. در کنار همه‌ی این آمار پروپابلیکا یک عنصر دیگر را هم در فیسبوک مد نظر قرار داده است؛ اینکه در این مدت حذف گروه‌های سیاسی به شدت کاهش یافته بود.

گاردین نیز در مقاله‌ای به بررسی بی‌توجهی فیس بوک به علائم هشداردهنده در مورد حمله به کنگره در طول چند هفته منتهی به این حادثه پرداخته است. بر اساس داده‌های این مقاله «کارمندان فیس بوک بارها و بارها نگرانی‌های خود را قبل و بعد از انتخابات، زمانی که ترامپ سعی کرد به دروغ، پیروزی جو بایدن را باطل کند، مطرح کردند. نیویورک تایمز^[۵] در مقاله‌ی خود پیرامون نقش فیس‌بوک در ماجراهای انتخاباتی ۲۰۲۰ اعلام کرد بر اساس نتایج تحقیقات یک محقق ۱۰ درصد از کل دیدگاه‌های ایالات متحده در مورد محتوای سیاسی مربوط به پست‌هایی است که به دروغ ادعا می‌کنند آراء تقلبی بوده است.

همانطور که در خلال متن اشاره شد نقش‌آفرینی فیسبوک در حمله به کنگره باعث جدایی برخی از کارمندانش از این مجموعه شد. بسیاری از این افراد طی مصاحبه‌ها ترجیح دادند ناشناس بمانند اما برخی دیگر به مبارزانی تبدیل شدند که تا شهادت در مقابل کنگره پیش رفتند. یکی از آنها فرانسیس هاگن بود که ضمن شهادت خود مقابلا کنگره نسبت به اثرات مخرب فیسبوک برای دموکراسی در جهان و سایر مشکلات با این جمله هشدار داد: «گروه‌ها (ی فیس‌بوک) فاجعه آفرینند!»

اما پاسخ فیسبوک به تمام این اتهامات چه بود؟ فیسبوک تقریبا همه این اتهامات را با سند «روایت‌های مضر و غیرقابل نقض» که آن را منتشر کرده بود، رد کرد. این سند به محتواهایی اشاره می‌کند که قوانین فیسبوک را نقض نمی‌کند اما ترویج آنها می‌تواند منجر به رفتارهایی شود که به ضررخود فرد، اطرافیانش و به طور کلی جامعه باشد. مثلا در مورد حمله به کنگره ادعا شد که این محتواها می‌توانست منجربه کمک مادی و معنوی در حمله به کنگره، کاهش مشارکت مدنی و حتی از بین رفتن انسجام اجتماعی در سال‌های آینده شود. با این استدلال در نهایت مقامات فیس‌بوک ادعا کردند که محتوای افراطی‌تر از جمله برنامه‌ریزی دقیق برای آوردن اسلحه یا ساخت چوبه‌دار در آن روز، از طریق پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی کوچک‌تر در زمان حمله به کنگره، جریان یافت.

با این حال فیسبوک در تاریخچه خود ترویج خشونت دیگری را نیز داشت که مربوط به استفاده حاکمان میانمار از فیس بوک برای دامن زدن به تجاوز، قتل و مهاجرت اجباری اقلیت روهینگیا بود. هرچند بعد از این جنایت‌ها فیسبوک عذرخواهی کرد اما نوشداروی بعد از مرگ سهراب بود. در ماجرای کنگره هم فردای حمله فیسبوک حساب ترامپ را مسدود کرد اما عملا حمله اتفاق افتاده بود.

تجزیه و تحلیل برخی از پست‌ها که حاوی محتوای ضد دموکراسی و با خشونت بالاست در مقاله پروپابلیکا [۶]  قابل مشاهده است.  بعد از دستگیری مشارکت کنندگان در حمله کنگره نیز تحقیقاتی روی ۷۰۰ نفر از این افراد انجام شد که داده‌های مربوط به این تحقیق  در سایت اسلیت[۷] در دسترس قرار گرفته است. اما از مهمترین نکات این تحقیق این بود که بیش از ۲۱ میلیون نفر باورداشتند که استفاده از زور برای بازگرداندن ترامپ به قدرت موجه است و بایدن رایها را دزدیده است. به عبارتی حدود ۸ درصد از جمعیت آمریکا صریحا یا تلویحا عضو جنبش مجازی QAnon [۸] هستند که در سال ۲۰۱۷ ایجاد شد.  این گروه به تئوری توطئه باور دارند که در آن دونالد ترامپ قهرمان قصه است و مخفیانه با نخبگان شیطان‌پرستی که کودکان را مورد آزار جنسی قرار می دهند و در دولت، بازار و رسانه‌ها رخنه کرده‌اند، می‌جنگد. این مبارزه نهایتا به روز حسابی ختم خواهد شد که در آن افراد سرشناسی نظیر هیلاری کلینتون دستگیر و اعدام می‌شوند.

به این ترتیب روی دیگر حمله به کنگره باورهای حمله‌کنندگان و مشوقان آنها در شبکه‌های اجتماعی است که در ادامه به این موضوع پرداخته شده است.

دین و باورها در حمله به کنگره

«نمی‌توان نقش دین در حمله به کنگره را نادیده گرفت» این تیتر مقاله‌ای بود که موسسه اسپین[۹] یک سال بعد از حمله به کنگره آمریکا منتشر کرد. علت پرداختن به این بعد از ماجرا هم انتشار تصاویر مختلف از کسانی بود که هنگام ورود به ساختمان کاپیتال پلاکاردها و نمادهای دینی با خود حمل می‌کردند و حتی بعضا مناسک دینی مثل دعا در سالن کنگره اجرا کردند.

آسوشیتد پرس[۱۰] هم با تیتر «نقش‌آفرینی مسیحیت در شورش کاپیتال بحث برانگیز شد» به  بررسی نقش دین در این پدیده پرداخت. از دید این خبرگزاری ماجرای کاپیتول نقطه اتصال ایمان مسیحی با ناسیونالیسم بود. اگرچه دو سال پیش از این ماجرا یعنی در سال ۲۰۱۹ رهبران فرقه‌های مختلف مسیحیت، ائتلافی علیه ظهور ناسیونالیسم مسیحی تشکیل داده بودند؛ اما بلافاصله بعد از شورش، سایر رهبرانی که در این ائتلاف نبودند نیز با محکومیت خود به نوعی به این ائتلاف پیوستند. زیرا حمله به کنگره به نام دین را سوء استفاده از ایمان برای توجیه حمله‌ی خشونت آمیز به مقر حکومت می‌دانستند. به حدی که راسل مور مسئول باپتیست جنوبی، نصب تابلوی «عیسای منجی » کنار چوبه دار را عملی کفرآمیز دانست و گفت هیچ چیزی تا این حد مرا در زندگی خشمگین نکرده بود. این نمایش با نام انجیل ضد انجیل عمل می‌کرد.

در نهایت این مقاله به این نتیجه می‌رسد که اگر روحانیون لیبرال و محافظه کار موضوعاتی از این دست را سوء استفاده از ایمان می‌دانند، باید «ابعاد ناسیونالیسم مسیحی» را برای مخاطبان خود مشخص کنند. از نظر این گروه « ناسیونالیسم مسیحی به دنبال آن است تا دولت برای مسیحیت امتیاز ویژه‌ای قائل شود به طوریکه برای اینکه شخصی یک آمریکایی خوب محسوب شود باید یک مسیحی باشد.»

به این ترتیب یکی از خروجی‌های ورود دین به موضوع حمله به کاپیتول آن شد که  رهبران مسیحی در یک پنل مجازی گرد هم آمدند تا اعلام کنند برای اینکه عاشق خدا و کشور باشیم لزومی ندارد یک ناسیونالیست مسیحی بود. و به این ترتیب تقابل بین این دو شاخه از مسیحیت در آمریکا تقویت شد.

در واقع حمله به کنگره با داشتن عناصر دینی، تلاطمی در بین رهبران دینی آمریکا ایجاد کرد تا مرزبندی‌های دینی سیاسی و اثرات مخرب همگرایی هویت ملی‌گرا و هویت مسیحی را بیش از پیش مشخص کنند. در عین حال بر این موضوع تاکید داشتند که مسیحی بودن به معنای دوری از مشارکت سیاسی – اجتماعی نیست.

رابرت جونز، مدیر عامل موسسه غیرانتفاعی مستقل تحقیقات دین عمومی، گفت که QAnon بر مجموعه ای از فرضیات نادرست “بسیار آخرالزمانی، خیردر مقابل شر” متمرکز است که حزب ترامپ را به خداپرستی و دموکرات ها را به بت پرستی متصف می کند. QAnon نقطه عطفی در موضوع حمله به کنگره بود و خود می‌تواند موضوع تحقیقات پیرامون دین دیجیتالی واقع شود. چون این گروه نقطه تلاقی دین – شبکه اجتماعی – کنشگری میدانی بود.

موسسه برکلی هم از این موضوع غافل نماند و آنا فلورکه شید مقاله‌‌ای با عنوان “چگونه دین می تواند به صلاح همگانی در رسانه های اجتماعی کمک کند”[۱۱] در سایت موسسه برکلی منتشر کرد و در آن به بررسی نقش فاکتور دین در کنار رسانه‌های اجتماعی در حمله به کنگره پرداخت. آنچه توجه فلورکه را به موضع دین در این پدیده جلب کرد این بود  که پاپ سه ماه قبل از جریان حمله هشدار داده بود یک عمل خشونت‌آمیز سیاسی به منظور خنثی کردن روند دموکراتیک در جریان است.

از طرفی با توجه به شعارهای حمله کنندگان به کنگره مشخص می‌شود که یک پای این ماجرا جذب نیرو با شعارهای مذهبی بوده است که از مدت‌ها پیش در فضای مجازی آمریکا و بخصوص بین طرفداران ترامپ شکل گرفته بود. در واقع در این حمله، اشکال مختلف تعصبات مسیحی در پلاکاردهای که توسط حمله کنندگان حمل می‌شد، قابل مشاهده بود. شعارهایی مثل “مسیح نجات بخش است” تا استفاده از نمادهای ضد یهودی (نمادی که نشان دهنده‌ی کشته شدن یهودیان در آلمان بود) در این فضا مشاهده شد و بعدها تا مدتها در فضای مجازی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. حتی برخی از دستگیر شدگان حادثه وقتی از آنان پرسیده شد چه احساسی نسبت به اعمال خود دارند اعلام کردند که “خداوند ما را قضاوت خواهد کرد” این جمله حاکی از عمق تاثیر عقاید دینی این افراد بر عمل آنها در ماجرای حمله بود.^[۱۲] به این ترتیب شبکه‌های اجتماعی با استفاده از شعارهای دینی توانستند بخشی از طرفداران دونالد ترامپ را جذب و پای کار حمله به کنگره بیاوند.

دعای برخی از حمله کنندگان در اتاق کنگره

تنها دو ماه پس از حمله به ساختمان کاپیتول، دفتر مدیریت اطلاعات ملی امریکا سندی را منتشر کرد که در آن هشدار داده بود که افراط‌گرایان خشونت‌طلب داخلی «از انواع پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی» استفاده کرده‌اند تا هواداران جدید جذب کنند.

این  برنامه‌ریزی و جلب حمایت توام با اقدامات شخصی و انتشار مطالبی بود که به افراط گرایی دینی – سیاسی و بسیج برای خشونت کمک می‌کرد. این درحالی بود که چندین ماه قبل از حوادث، پاپ فرانسیس در مورد عواقب سوءاستفاده‌های فردی و اجتماعی از رسانه‌های اجتماعی هشدار داده بود: «رسانه‌های دیجیتال می‌توانند افراد را در معرض خطر اعتیاد، انزوا و از دست دادن تدریجی تماس با واقعیت بیرونی قرار دهند»؛ همچنین رسانه‌های اجتماعی از نظر تأثیری که بر زندگی مدنی و سیاسی ما دارند، این پتانسیل را دارند که «با انتشار اخبار جعلی و اطلاعات نادرست،  تعصب و نفرت را دامن بزنند». بنابراین علی‌رغم مزایای رسانه‌های اجتماعی و روش‌هایی که گفتگوی غیر حضوری را تسهیل می‌کند، مطمئنا جنبه‌های تاریکی دارند که باید آن را در نظر گرفت و چاره‌ای برای آن اندیشید.

اگرچه این چاره‌‌اندیشی‌‎ها پیشتر صورت گرفته بود و مرکز گرفنستت[۱۳] یکی از همان چاره‌اندیشی‌ها بود که در سال ۲۰۱۹ تاسیس شد تا تلاقی بین اخلاق و علم، فناوری و قانون را از دیدگاه سنت ایمان کاتولیک بررسی کند. فلورکه شید  طی همکاری‌های خود با این مرکز پیشنهاد داده بود که نهادهای دینی به کمک فرهنگِ برخورد با افراط‌گرایان بیایند. و این کمک را می‌توانند از طریق به کارگیری شیوه‌های ایجاد تاب‌آوری در کسانی که مستعد رادیکال‌سازی هستند و نیز با حمایت سیاسی از رسانه‌های اجتماعیِ اخلاقی ارائه کنند.

[۱] https://www.theatlantic.com/technology/archive/2020/04/how-facebooks-ad-technology-helps-trump-win/606403/

[۲] https://www.wired.com/2016/11/facebook-won-trump-election-not-just-fake-news/

[۳] https://www.washingtonpost.com/technology/2021/10/22/jan-6-capitol-riot-facebook/

[۴] https://www.propublica.org/article/facebook-hosted-surge-of-misinformation-and-insurrection-threats-in-months-leading-up-to-jan-6-attack-records-show

[۵]https://www.nytimes.com/2021/10/22/technology/facebook-election-misinformation.html?smtyp=cur&smid=tw-nytimes

[۶] https://www.propublica.org/article/facebook-hosted-surge-of-misinformation-and-insurrection-threats-in-months-leading-up-to-jan-6-attack-records-show

[۷]https://slate.com/news-and-politics/2022/01/january-6-capitol-riot-arrests-research-profile.html

[۸] https://www.bbc.com/persian/world-features-53515253

[۹] https://www.aspeninstitute.org/blog-posts/we-cant-ignore-the-role-of-religion-in-the-us-capitol-siege/

[۱۰] https://apnews.com/article/christianity-capitol-riot-6f13ef0030ad7b5a6f37a1e3b7b4c898

[۱۱] https://berkleycenter.georgetown.edu/responses/of-encounters-and-extremists-how-religion-can-contribute-to-the-common-good-on-social-media

[۱۲] https://religionnews-com.translate.goog/2021/02/25/the-insurrectionists-senate-floor-prayer-highlights-a-curious-trumpian-ecumenism/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=en&_x_tr_pto=wapp

[۱۳] Grefenstette Center: مرکزی برای اخلاق در علم، تکنولوژی و قانون